Prachtsloten: meer biodiversiteit in agrarisch landschap

Het project Prachtsloten vindt plaats in de Alblasserwaard/Vijfheerenlanden, en dat is niet voor niets. De regio kent namelijk één van de hoogste, zo niet de hoogste slootdichtheid van Nederland. Prachtsloten is een gezamenlijk initiatief van Collectief Alblasserwaard/Vijfheerenlanden en Stichting Blauwzaam. In samenwerking met de provincie Zuid-Holland, Kennisnetwerk Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit (OBN), gemeente Molenlanden, gemeente Vijfheerenlanden en OASEN drinkwater wordt in deze pilot door onder meer boeren het beheer van tien sloten geoptimaliseerd. Met als hoofddoel de biodiversiteit te verhogen in het agrarisch gebied.

De duizenden kilometers poldersloot en –slootkanten vormen een belangrijk leefgebied voor een grote diversiteit aan flora en fauna en zijn deze door het fijnmazige netwerk belangrijk in de verspreiding en versterking van de biodiversiteit voor de hele regio. Daarnaast sturen deze sloten de waterkwaliteit aan van grotere wateren en boezems, ook in de natuurgebieden. De potentie voor het verhogen van de biodiversiteit in deze smalle poldersloten en oevers is groot, maar daarvoor is het wel noodzakelijk het beheer te extensiveren en meer rekening te houden met aanwezige natuurwaarden.

Bij de keuze van de sloten in deze pilot is rekening gehouden met bijzondere kenmerken van het gebied, zo is er speciale aandacht gegeven aan kwelsloten. Ook verschil in gebruiksintensiteit van de sloten speelt een rol bij de keuze. Daarom zijn er ook sloten meegenomen in het overgangsgebied tussen agrarisch en niet-agrarisch gebied.

Beheer

Voor de Prachtsloten is een beheerplan gemaakt. Zo worden de oevers en sloten gefaseerd in tijd en plaats beheerd. Iedere maaibeurt blijft ten minste dertig tot vijftig procent van de vegetatie staan en tien procent blijft zelfs het hele jaar overstaan. Er wordt op de oever in golvende beweging gemaaid, zodat er overal geleidelijke overgangen ontstaan met veel variatie. Delen met meer en minder begroeiing, hogere en lagere vegetatie, overblijvend groen, warme en koudere plekjes, nattere en drogere delen en vooral schuilgelegenheid. Om meer bloeiende kruiden te krijgen moeten de oevers verschralen, daarom mag een drie meter brede oeverzone niet worden bemest. Vanzelfsprekend is chemische bestrijding van ‘onkruiden’ niet toegestaan.

Ook de sloot wordt in het najaar gefaseerd beheerd. Ieder jaar wordt slechts de helft van de sloot geschoond, waarbij het slootvuil op ten minste drie meter van de oever wordt gedeponeerd en later wordt afgevoerd of verwerkt op het weiland. Ook zijn er afspraken gemaakt over de snelheid en manier van schonen. Vissen en ander slootleven krijgt hierdoor de kans om weg te komen.

Monitoring

Om inzichtelijk te maken of het ingezette beheer een positieve uitwerking heeft op de biodiversiteit, worden de Prachtsloten en referentiesloten gedurende vier jaar gemonitord. Hierbij is speciale aandacht voor een aantal doelsoorten, tevens icoonsoorten van de Provincie Zuid-Holland, zoals de argusvlinder, de glassnijder en de heikikker. Daarnaast worden ook sprinkhanen en de flora meegenomen. De monitoring wordt deels uitgevoerd door twee studenten bos en natuurbeheer, die tevens vrijwilliger zijn bij de Natuur- en vogelwacht ‘de Alblasserwaard’.

Om een echt goed beeld te krijgen van de verandering in flora zal deze periode waarschijnlijk te kort zijn, omdat het verschralen van een oever in het voedselrijke veenweidegebied langer zal duren, maar insecten zullen vermoedelijk sneller profiteren van het ingezette beheer.

In het voorjaar van 2020 is gestart met de monitoring en hoewel er nog weinig gezegd kan worden, viel het wel op dat er op de trajecten langs de Prachtsloten relatief veel argusvlinders werden gezien ten opzichte van de trajecten langs de referentiesloten.

De komende jaren zal het beheer aan de hand van de praktijkervaringen en monitoring nog worden bijgesteld, maar de input zal worden gebruikt om een beheerpakket samen te stellen voor optimaal ecologisch slootbeheer. Hopelijk kan dit worden opgeschaald, zodat er een dicht netwerk ontstaat van ecologisch beheerde sloten en oevers. Goed voor de biodiversiteit en waterkwaliteit. Daarnaast zijn de ‘prachtsloten’ landschappelijk van grote waarde en heel aantrekkelijk voor zowel bewoner als recreant.

Tekst: Marcel Benschop, Collectief Alblasserwaard/Vijfheerenlanden en Richard Slagboom, Stichting Blauwzaam / Arvalis Natuur & Landschap
Foto's: Prachtlint