Waar zouden wij zijn zonder de Vogelrichtlijn?

De meest krachtige natuurwetgeving ter wereld, de Vogelrichtlijn, viert zijn veertigste verjaardag en dat is behoorlijk oud voor wetgeving. Toch heeft de Vogelrichtlijn in de loop der jaren niets aan kracht en relevantie verloren. Het is en blijft de belangrijkste Europese wetgeving voor de bescherming van alle van nature in het wild levende vogels en hun leefgebieden.

Het startschot voor de Vogelrichtlijn

In 1973 riepen beschermingsorganisaties en tienduizenden bezorgde burgers de Europese Commissie op om vogels in Europa beter te beschermen. Miljoenen trekvogels werden ieder jaar gedood en gevangen, vooral in de landen rond de Middellandse Zee. Internationale regelgeving was noodzakelijk, want de meeste vogels in Europa zijn trekvogels die zich niets aantrekken van staatsgrenzen. Dat was het startschot voor het opstellen van de Vogelrichtlijn. In de loop van de onderhandelingen kwamen daar de leefgebieden bij. Op 2 april 1979 was het zo ver: de Vogelrichtlijn werd formeel vastgesteld door de Raad van milieuministers.

Eenvoudige en duidelijke regels

De Vogelrichtlijn blinkt uit in eenvoud. Doel is de duurzame instandhouding van alle natuurlijk in het wild levende vogelsoorten in de EU, zowel op het land als op zee. Om dit doel te bereiken bevat de Vogelrichtlijn heldere regels voor de bescherming van alle vogels, hun eieren, hun nesten en hun leefgebieden. Daarnaast bevat de richtlijn eisen voor monitoring en onderzoek.

De Vogelrichtlijn werd in 1992 aangevuld door de Habitatrichtlijn, die vergelijkbare regels bevat voor de bescherming van een groot aantal andere dier- en plantensoorten en habitattypen. Beide richtlijnen gelden in alle EU-lidstaten.

Krachtigste natuurwetgeving ter wereld

De Vogelrichtlijn behoort met de Habitatrichtlijn tot de krachtigste natuurwetgeving ter wereld. De naam 'richtlijn' wekt misschien de indruk dat het gaat om een vrijblijvend instrument, maar dat is het niet. Het gaat om bindende wetgeving die door alle lidstaten van de EU moet worden omgezet in nationale wetgeving. De lidstaten zijn bovendien verplicht om te verzekeren dat de regels door iedereen worden nageleefd.

Europees netwerk van beschermde gebieden

Een van de grootste successen van de Vogelrichtlijn is het Europese netwerk van belangrijke vogelgebieden dat is aangewezen als beschermd gebied. In heel Europa zijn dat meer dan 5000 gebieden!

In Nederland gaat het om 77 belangrijke vogelgebieden, waaronder de Veluwe, de Waddenzee, het IJsselmeer, de Delta, grote delen van de kustzone en het zeegebied Friese Front. Er zijn nog gebieden die daaraan moeten worden toegevoegd, zoals de Bruine Bank op de Noordzee. Deze gebieden vormen samen met de gebieden die zijn aangewezen op grond van de Habitatrichtlijn het Europese ecologische netwerk dat bekend staat als Natura 2000. Dit netwerk is strikt beschermd tegen alle schadelijke activiteiten.

Een einde aan excessieve jacht en vangst

Een ander succes van de Vogelrichtlijn is dat er in de EU een einde is gekomen aan de excessieve jacht en massale vangst van vogels en hun eieren. De Vogelrichtlijn verbiedt het opzettelijk doden en vangen van vogels, het rapen van eieren en het wegnemen of vernielen van nesten. Ook het gebruik van netten, strikken, lijmstokken en andere methoden waarmee vogels massaal worden gevangen of gedood, zijn in het algemeen verboden. Uitzonderingen zijn alleen onder zeer strikte voorwaarden mogelijk.

Jacht is soms toegestaan

Een van die uitzonderingen is de jacht die op grond van de Vogelrichtlijn onder strikte voorwaarden nog is toegestaan op gespecificeerde vogelsoorten. In Nederland zijn dat wilde eend, fazant en houtduif. Het staat lidstaten vrij om de jacht op deze soorten te verbieden, zoals Nederland heeft gedaan voor alle andere soorten. Het feit dat een soort op de lijst staat van bejaagbare soorten, betekent ook niet dat jacht automatisch wordt toegestaan. Dit mag alleen als de jacht geen bedreiging vormt voor de soort en verenigbaar is met de doelstellingen van de richtlijn. In dit licht is het niet te rechtvaardigen dat de jacht in Frankrijk wordt toegestaan op bedreigde soorten als de wulp en de grutto.

De Vogelrichtlijn is gezond, maar heeft uitdagingen

De evaluatie van de Vogelrichtlijn uit 2016 heeft uitgewezen dat de regelgeving nog steeds werkt, maar ook dat er ruimte is voor verbetering. De richtlijn wordt nog in veel lidstaten gebrekkig uitgevoerd en nageleefd en er vinden nog veel te veel illegale praktijken plaats. Nederland doet het in dit opzicht niet veel beter dan de andere lidstaten. De Nederlandse Rode Lijst met broedvogels telt maar liefst 87 bedreigde soorten, wat neerkomt op 44% van alle vogels die in ons land broeden. Vooral boerenlandvogels als grutto, patrijs en veldleeuwerik hebben het moeilijk. De Vogelrichtlijn vereist dat de populaties en leefgebieden van alle boerenlandvogels in stand worden gehouden en hersteld. Toch blijven de dringend vereiste maatregelen uit en hollen de populaties van deze soorten nog steeds achteruit. De overheid doet te weinig om het tij te keren.

Veel goeds voor de vogelwereld

Kort samengevat heeft de Vogelrichtlijn veel goeds gebracht voor de vogelwereld. Zonder de richtlijn waren veel vogelsoorten en hun leefgebieden verdwenen. Veel bedreigde vogelsoorten hebben zich hersteld dankzij de richtlijn, waaronder de kraanvogel en de zeearend. En de bescherming van meer dan 5000 belangrijke vogelgebieden op grond van de richtlijn spreekt voor zich.

Ondanks de goede aspecten van de richtlijn, blijven de uitdagingen groot nu het onverminderd slecht gaat met veel vogelsoorten en hun leefgebieden. Aan de Vogelrichtlijn ligt het niet en zal het in de toekomst ook niet liggen. Die is en blijft ook na veertig jaar van essentieel belang voor de bescherming van vogels en hun leefgebieden.

Een uitgebreider verslag over veertig jaar Vogelrichtlijn is te lezen op de site van Vogelbescherming Nederland. Hier vindt u ook een samenvatting van de Vogel- en Habitatrichtlijn, alsmede een download van de officiële documenten. 

Tekst: Vogelbescherming Nederland
Foto's: Provincie Gelderland; Jankees Schwiebbe, Birdphoto.nl; Vincent Wigbels, Staatsbosbeheer