Nieuwe wetenschappelijke namen voor zes Nederlandse zeenaaktslakken

Organismen worden taxonomisch in een soort van omgekeerde piramide gerangschikt. In het dierenrijk kennen we onder andere de stam van de weekdieren die vervolgens wordt opgesplitst in diverse ordes, die weer gesplitst worden in successievelijk families, geslachten en uiteindelijk in soorten. Met deze systematiek krijgen soorten een unieke wetenschappelijke naam die bestaat uit de geslachts– en de soortnaam: de Grote vlokslak heet wetenschappelijk Aeolidia paplillosa; het is dus de soort papillosa uit het geslacht Aeolidia. We noemen dit de binominale of binaire nomenclatuur.

In het verleden werden soorten meestal beschreven op basis van interne en externe anatomische kenmerken. Dat werkt prima om bijvoorbeeld schol en haring te classificeren als verschillende vissoorten behorende tot verschillende geslachten en families. Maar voor veel kleinere diersoorten, waarvan soms ook niet veel waarnemingen bekend zijn, kan het veel lastiger zijn om ze hiermee goed te rangschikken. Moleculair biologisch onderzoek, waarbij gekeken wordt naar overeenkomsten en verschillen in specifieke DNA-codes, vormt een modern hulpmiddel waarmee verwantschappen tussen soorten veel nauwkeuriger kunnen worden beschreven. Dit DNA-onderzoek heeft bijvoorbeeld recentelijk nog aangetoond dat de Nederlandse populatie Grote vlokslakken gesplitst diende te worden in twee soorten: de Grote en de Gekrulde vlokslak.

In december 2016 publiceerde een internationaal onderzoeksteam uit Zweden, Rusland en de Verenigde Staten de resultaten van een grootschalig verwantschapsonderzoek met ongeveer honderd soorten zeenaaktslakken uit met name de superfamilie Fionoidae: vernoemd naar het woord 'fionn' uit het Gaelic, dat zoiets betekent als 'schoon/mooi/wit'. Kort samengevat komen de resultaten voor wat betreft Nederlandse soorten hier op neer:

Alle vertegenwoordigers van de families Eubranchidae (Knuppelslakken) en Tergipedidae (Knotsslakken) zijn, gebaseerd op dit onderzoek, nu samengevoegd in de familie Fionidae. De tot nu toe gebruikte wetenschappelijke (Latijnse) familienamen komen te vervallen. De Fionidae worden nu vervolgens onderverdeeld in een aantal geslachten. Het geslacht Eubranchus, vroeger onderdeel van de familie Eubranchidae maar nu dus ingedeeld bij de Fionidae, blijft behouden, en daarmee ook de wetenschappelijke namen van onze Knuppelslakken. Maar met name in het geslacht Cuthona, vroeger onderdeel van de familie Tergipedidae is veel veranderd. Het is opnieuw gerangschikt en nu verdeeld over drie geslachten, waarvan het geslacht Rubramoena nieuw is. Zes Nederlandse soorten hebben hiermee een nieuwe wetenschappelijke naam gekregen.

De onderzoekers hebben opnieuw gekeken naar de anatomische kenmerken van de soorten. Deze nieuwe onderverdelingen worden ook ondersteund door voortschrijdend inzicht in de gezamenlijke en onderscheidende anatomische kenmerken.

Het spreekt voor zich dat hiermee alleen de wetenschappelijke namen van soorten zijn veranderd. Er zijn geen soorten uit onze kustwateren verdwenen of bijgekomen. In principe hoeven Nederlandse namen niet de wetenschappelijke veranderingen te volgen. En zeker niet wanneer die Nederlandse namen gebaseerd zijn op uiterlijke kenmerken, kleur, gedrag of plaats van voorkomen, zoals hier het geval is. Die kenmerken veranderen immers niet, zodat er weinig reden is nu van deze soorten ook de Nederlandse namen aan te passen.

Tekst en foto’s: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON (leadfoto: de Gorgelpijp-knotsslak heeft ook een nieuwe wetenschappelijke naam: Tenellia gymnota)