Akkerplanten overleven op begraafplaatsen

Akkervegetatie

Wanneer de soortensamenstelling op begraafplaatsen vergeleken wordt met de soortensamenstelling van akkerranden, is een opvallend grote gelijkenis te zien. Beide vegetaties worden namelijk gedomineerd door Klaprozen, Ereprijzen, Kamilles en Wikkes. Ondanks dat het in eerste instantie vreemd lijkt, is deze gelijkenis vermoedelijk te danken aan vergelijkbare eigenschappen van de twee biotopen. Zo worden akkers enkele malen per jaar geploegd, terwijl begraafplaatsen een aantal keren per jaar geschoffeld worden. Kortlevende, éénjarige akkerplanten kunnen goed tegen deze constante verstoring. Waar sommige soorten een of twee maanden per jaar bloeien, worden akkerplanten tot wel 12 maanden per jaar bloeiend en in vrucht aangetroffen. Zo garanderen zij dat, wanneer zij “het onderspit delven”, er genoeg zaad is gezet en toekomstige generaties zijn gewaarborgd.

Achteruitgang akkerflora

De laatste jaren is een aantal soorten uit de akkerranden gigantisch achteruitgegaan, over het algemeen met 75 tot zelfs 100%. Meerdere factoren hebben dit veroorzaakt, waaronder het te diep ploegen, waardoor zaden te weinig licht krijgen om te ontkiemen. Ook factoren als het gebruik van pesticiden, te zware bemesting en het mechanisch schonen van zaaigoed. De gewassen staan tegenwoordig dichter op elkaar en reiken hoger dan voorheen, waardoor licht de grond niet langer bereikt. Uitvlucht zoeken naar de akkerranden heeft ook geen zin meer, want die worden tegenwoordig vaak gedomineerd door ingezaaide exoten als Cosmos (Cosmos bipinnatus), Zonnebloem (Helianthus annuus) en Phacelea (Phacelia tanacetifolia).

Zeldzame akkerplanten

Op begraafplaatsen is er geen sprake van bovengenoemde factoren, waardoor veel akkerplanten hier hun toevluchtsoord hebben gevonden. Ook op begraafplaatsen wordt gespoten, maar vooral de éénjarige planten weten hun cyclus toch nog op tijd te voltooien. Meerjarige soorten kunnen dit enkel op begraafplaatsen waar niet gespoten wordt. Het is nog steeds goed zoeken, want ook op begraafplaatsen zijn ze absoluut niet algemeen. Soorten die met enige regelmaat te vinden zijn op begraafplaatsen zijn Akkerandoorn (Stachys arvensis), Akkerleeuwenbek (Misopates orontium), Heelbeen (Holosteum umbellatum), Muizenstaart (Myosurus minimus), Kandelaartje (Saxifraga tridactylites), Akkerereprijs (Veronica agrestis), Gladde ereprijs (Veronica polita), Doffe ereprijs (Veronica opaca), Ruige klaproos (Papaver argemone), Grote leeuwenklauw (Aphanes arvensis), Klein bronkruid (Montia fontana) en Akkergeelster (Gagea villosa).

Typen begraafplaatsen

Net als bij akkers, is er een zeer grote verscheidenheid aan typen begraafplaatsen. Zo zijn er begraafplaatsen met gesloten grasvegetatie, een type waarbij alleen korstmossen en mossen goed gedijen, maar de akkerflora minimaal. De akkerflora gedijt voornamelijk op open grind- en zandbodems. Het type grond is hierbij het meest bepalend voor welke soorten je kunt verwachten. Zo zul je Muizenstaart en ereprijzen op kleiige en zavelbodems vinden en Heelbeen juist op zandige bodems. Ook de leeftijd van de begraafplaatsen lijkt een rol te spelen. Veel akkerplanten hebben de jongere begraafplaatsen simpelweg nog niet bereikt en zullen dit misschien wel nooit voor elkaar krijgen, aangezien ze nu zo zeldzaam zijn.

Overige bijzondere soorten

Naast zeldzame akkerflora, is er nog een klein aantal zeldzame soorten aan te treffen op begraafplaatsen die zich ook prima thuis te lijken voelen in de constant verstoorde pioniersgemeenschap. Een voorbeeld hiervan is Mosbloempje (Crassula tillaea), die zich voornamelijk door het schoffelen weet uit te breiden. Ook bieden de oude muren rondom begraafplaatsen kans op zeldzame muurvegetaties, maar vaak lijkt zich dit te beperken tot Tongvaren (Asplenium scolopendrium) en Steenbreekvaren (Asplenium trichomanes).

Een hele andere, doch zeker niet oninteressante groep, zijn de exoten. De grond waar exotische potplantjes in staan bevat vaak zaden van exoten, waaronder Aziatische veldkers (Cardamine hamiltonii), Eenbloemige veldkers (Cardamine corymbosa), Vreemde ereprijs (Veronica peregrina) en zelfs de recent ontdekte Schijnklimopereprijs (Veronica cymbalaria). Vooralsnog lijken deze soorten geen bedreiging te vormen voor de Nederlandse flora.

Ten slotte zijn er ook andere soortgroepen op begraafplaatsen te vinden. Een voorbeeld is Kaboutermos (Buxbaumia aphylla), dat decennialang te boek stond als uitgestorven, maar die recent op vier begraafplaatsen ontdekt is. Mossen als Heidefranjemos (Ptilidium ciliare) en Viltig kronkelbladmos (Tortella inclinata), maar ook korstmossen als Muurkrijtkorst (Endocarpon pusillum), Kaal leermos (Peltigera hymenina) en Zwarte grafkorst (Placynthium nigrum) en zelfs paddenstoelen als Roze grondschijfje (Roseodiscus formosus) mogen hierbij ook niet ongenoemd blijven.

Zijn de begraafplaatsen in jouw omgeving al geïnventariseerd? Wie weet ben jij degene die de uitgestorven Blauwe leeuwenbek (Linaria arvensis) herontdekt in Nederland, een akkerplant die rond 1995 verdwenen is.

Tekst en foto's: Niels Eimers, FLORON (leadfoto: planten bij grafsteen)