Bedreigde schijntrechterzwammen op Papenberg

Papenberg

De Papenberg is een hoog duin even ten westen van NS station Castricum. Op het duin bevindt zich een uitkijkpunt vanwaar je een prachtig uitzicht hebt op de omringende duinen. Naar de top klauterend viel een aantal forse trechterzwammen op in het zand vlak naast de trap. Onderzoek bracht aan het licht dat het geen trechterzwammen waren, maar zeldzame en bedreigde Bruine schijntrechterzwammen.

De Bruine schijntrechterzwam (Pseudoclitocybe cyathiformis) is een late soort die in onze streken tot in de vroege winter kan worden gevonden. Het gaat slecht met de Bruine schijntrechterzwam in Nederland. Niet alleen in de duinen maar ook elders in het land. Vele lege uurhokken, waar hij tot een aantal jaren geleden nog wel werd gevonden, ontsieren nu het verspreidingskaartje. Deze soort staat dan ook als bedreigd op de Rode Lijst. De nieuwe vondst op de Papenberg is van belang omdat het een bevestiging betekent dat deze soort nog steeds in de duinen voorkomt. De Papenberg heeft een reputatie vanwege de vele bijzondere paddenstoelen die zelfs hoog op het duin kunnen worden gevonden. Langs een pad even ten westen en aan de voet van de Papenberg werden nog meer Bruine schijntrechterzwammen waargenomen.

Herkenning

Schijntrechterzwammen (Pseudoclitocybe) leven evenals trechterzwammen (Clitocybe) van dood organisch materiaal (saprotroof). Wereldwijd komen circa 14 soorten schijntrechterzwammen voor. In Nederland slechts twee soorten. Schijntrechterzwammen lijken op trechterzwammen maar onderscheiden zich hiervan door een aantal belangrijke microscopische details. Alleen bij twijfel is microscopisch onderzoek noodzakelijk want de praktijk leert dat de Bruine schijntrechterzwam in het veld goed is te herkennen. De forse, soms diep trechtervormige, grijsbruine tot donkerbruine hoed is niet tot licht gestreept (bij oudere exemplaren). In combinatie met de opvallende, sterk vezelige steel is de Bruine schijntrechterzwam goed te herkennen.

Locatie

De Bruine schijntrechterzwam wordt beschreven als een soort van basenrijke, zware bodems. Het voorkomen in de duinen op zandgrond bewijst dat dit niet altijd het geval hoeft te zijn. De Papenberg is kalkrijk, getuige het voorkomen van vele kalkminnende planten waar dit hoge duin bekend om staat zoals Nachtsilene en Oorsilene. Het basenrijke, opvallend donkere zand van de Papenberg is opmerkelijk. Het gebied wordt sinds enkele jaren extensief begraasd door Hooglanders. Enige decennia geleden stond de Papenberg bekend om zijn vele Bruine schijntrechterzwammen. Nog niet zo lang geleden werden Bruine schijntrechterzwammen ook gevonden in de duinen bij Egmond-Binnen in de nabijheid van de voedselrijke zogenaamde aardappelveldjes.

Voorkomen

De Bruine schijntrechterzwam komt in Midden- en Zuid-Europa vooral voor in basenrijke beukenbossen, vaak op zwaardere grondsoorten. Kalkloze en enigszins zure bodems worden gemeden. Over het voorkomen wereldwijd is niet veel bekend. In de gematigde noordelijke regio's in Europa zijn ze algemeen in allerlei loofbossoorten, weiden en parken, zeldzamer in naaldbossen. Er zijn ook enkele vondsten bekend uit Australië.

Microscopische verschillen met trechterzwammen

In tegenstelling tot trechterzwammen bezitten schijntrechterzwammen geen gespen. Een gesp is een verbindingstype tussen cellen in het weefsel van de paddenstoel. Overigens zijn er wel gespen te vinden in het mycelium en aan de basis van de steel. In tegenstelling tot trechterzwammen reageren de sporen van schijntrechterzwammen amyloïde in Melzer-reagens. Amyloïde wil zeggen dat de sporen grijs tot donkerblauw verkleuren onder invloed van deze reagens.

Tekst en foto's: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging (leadfoto: bruine schijntrechterzwammen)