Exotische Afrikaanse woestijngrasmus voor het eerst in Nederland

Bericht uitgegeven door Dutch Birding Association [land] op [publicatiedatum]

Al vanaf 12 november bevindt zich een Afrikaanse woestijngrasmus in Polder Gnephoek bij Alphen aan den Rijn. Dit is niet alleen de eerste waarneming van deze zangvogelsoort voor Nederland, maar ook voor heel het noorden van Europa. In vogelaarsjargon: een mega, en dan nog zonder weerga ook.

Het verhaal begint op woensdag 12 november 2014, als Hans Zaal midden in de polders bij Alphen langs een sloot een kleine zangvogel ontdekt. Thuisgekomen determineert hij het geelbruine, tengere bolletje als een Afrikaanse woestijngrasmus. De eerste voor Nederland! De klapper die dit najaar nog nodig had voor vele vogelaars (twitchers). Uit zorg voor een te grote toeloop op particulier terrein echter werd de waarneming slechts in zeer beperkte kring gedeeld.

Gaandeweg sijpelen er in minder beperkte kring toch geruchten door over een ‘mogelijke woestijngrasmus ergens bij Alphen aan den Rijn’. Het is inmiddels al dinsdag 25 november als het Vogeldagboek van Adri de Groot melding maakt van de bewuste Afrikaanse woestijngrasmus. Met zeer fraaie foto’s, die aan duidelijkheid niets te wensen overlaten! WhatsApp-berichten, een eerste DBAlert (de waarnemingendienst van de Dutch Birding Association) gevolgd door meerdere, razende telefoons; de beer was los. Maar de vogel was weg… Dat leek in ieder geval opgemaakt te kunnen worden uit het feit dat de vogel de laatste twee dagen niet meer gezien was. Sneu voor vogelend Nederland.

In Nederland is twee keer eerder een woestijngrasmus gezien, en wel in oktober/november 1988 en oktober 1994. Maar dat was de oostelijke soort Sylvia nana uit het Midden-Oosten en verder oostelijk. De vogel bij Alphen aan den Rijn was de Afrikaanse woestijngrasmus (Sylvia deserti) afkomstig uit de noordelijke Sahara.

Het verhaal krijgt een staartje als op woensdag 26 november enkele fanatieke vogelaars besluiten de stoute schoenen aan te trekken. Zij leggen zich niet neer bij de constatering dat de vogel weg is en starten een drieste speurtocht door de polders. In vogelaarsjargon: Don Quichotten. De avond ervoor is al wat speurwerk verricht. Dat speuren gaat woensdag door. Nadat een aantal vogelaars tevergeefs heeft gezocht, vinden Rob Halff en Rutger Rotscheid de vogel tot hun grote vreugde terug op een plek die ze gevonden hadden mede aan de hand van landschapskenmerken op een foto! Sherlock Holmes in de polder.

Een nieuwe soort voor Nederland, en zeker zo’n aansprekende soort als een Afrikaanse woestijngrasmus trekt hordes vogelaars. Er moest wat geregeld worden. De ‘herontdekkers’ en enkele collega-vogelaars vroegen toestemming bij de betreffende boerderij om het land ook met een grotere groep te mogen betreden. Ze werden hartelijk te woord gestaan en mochten zonder problemen het land op. Dat was niet aan dovemansoren gezegd. Die woensdag hebben naar schatting 300 vogelaars de Afrikaanse woestijngrasmus gezien in de modderige polder. Het beweeglijke vogeltje foerageerde vooral op de grond, zoals ze dat ook in hun normale verspreidingsgebied doen, en met name langs sloten. De vogel was absoluut niet schuw, maar regelmatig verplaatste hij/zij zich naar een andere slootkant, met een sliert vogelaars ploeterend daarachteraan. Naar schatting 600 schoenen zullen die dag een flinke schoonmaakbeurt nodig hebben gehad.

Standvogel
De Afrikaanse woestijngrasmus is met zijn 12 centimeter een van de allerkleinste van de familie van de grasmussen. De kleine insecteneter komt voor in halfwoestijnen in Noordwest-Afrika. Omdat de soort, in tegenstelling tot zijn oostelijke tegenhanger, niet bekend staat om grote trekbewegingen, het is vooral een standvogel, was het verschijnen in Europa en zeker in Nederland nauwelijks te verwachten. Toch zijn er wel enkele waarnemingen gedaan: in Italië en op Madeira, en ook op de Kaapverdische Eilanden. Een waarneming zo ver noordelijk als in Nederland is heel, heel bijzonder.

De Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna, de commissie van de Dutch Birding Association en de Nederlandse Ornithologische Unie die waakt over de lijst van in Nederland waargenomen vogelsoorten, zal zich over het bijzondere geval buigen. Wat de honderden vogelaars betreft die van de mooie vogel hebben genoten is het: ‘plus 1’.

Tekst: Gijsbert van der Bent, Dutch Birding Association
Foto’s: Marten Miske, Dutch Birding Association
Film: Steven Wytema, Dutch Birding Association