Kust vol krioelende kleine (zee)katjes

Ieder jaar trekken duizenden sportduikers naar de Oosterschelde om het spectaculaire schouwspel van de paaiende Zeekat (Sepia officinalis) waar te nemen ('Sepia-kijken'). Onze bekendste inktvis komt elk jaar in het voorjaar naar de kust om zich voort te planten. Na de bevruchting zetten de vrouwtjes eitjes af, waaruit na anderhalve maand jonge Zeekatjes tevoorschijn komen. Voor de winter trekken de dieren weg, maar soms is er een 'tweede leg' in het najaar. Dit zien we vooral de laatste jaren vaker. In Zeeland krioelde het begin september opeens weer van de baby-Sepia's. En ook langs de Noordzeekust spoelden onverwacht weer eiertrossen aan waaruit aandoenlijke jonge Zeekatjes kwamen. Onder meer bij Katwijk en op Schiermonnikoog zijn daar opnamen van gemaakt.

Flitsende kleurpatronen en -tjes

Elk jaar zijn er weer lyrische verhalen van duikers over de paaitrek en paringsdans van de Zeekat en over de spectaculair wisselende kleurpatronen tijdens de gevechten tussen mannetjes. De 'stipjes' in de huid (chromatoforen) kunnen zich razendsnel vergroten of verkleinen en vormen zo allerlei kleurpatronen, waaronder tijdens de paai het bekende zebrapatroon. Die pulserende kleurpatroontjes kun je zelfs bij net uit het ei gekomen diertjes al zien.

Heen en weer

Zeekatten die naar onze kust trekken zijn 30 tot 45 centimeter lang en vaak bijna twee jaar oud. Ze hebben twee winters lang ver weg in de Noordzee, Het Kanaal of elders in de Atlantische Oceaan geleefd. In het voorjaar trekken deze volwassen Zeekatten naar de kust om zich hier voort te planten. Dat gebeurt wanneer het kustwater tot circa 12° Celsius is gestegen, vroeger meestal omstreeks mei, tegenwoordig ook eerder. Na het paaien en de bevruchting zetten de vrouwtjes trosjes druifvormige eitjes af, die ze met inkt zwart kleuren. Na anderhalve maand komen de jonge Zeekatjes uit de eitjes tevoorschijn. Die zijn dan hoogstens een centimeter groot. Deze jonkies groeien hier in de zomer op tot dieren van circa 10 centimeter. Die trekken nog voor de winterperiode naar de Noordzee, om daar op hun beurt weer binnen een jaar op te groeien tot volwassen dieren.

Katwijkse katjes

Leden van het Strandaanspoelsel Monitoring Project (SMP) van Stichting ANEMOON vonden halverwege september opeens weer diverse aangespoelde trosjes Sepia-eieren. Veel eitjes waren opvallend klein (als rozijnen) en nog niet geheel ontwikkeld, maar er waren ook trossen met grote, druifvormige eieren. Toen we tijdens een dagje filmen op 18 september zo'n gevonden tros in een bakje met zeewater deden, kwamen daar spontaan meerdere baby-inktvisjes uit. En zo zagen we in het najaar onverwacht dappere springlevende Zeekatjes rondzwemmen, compleet met tien vangarmpjes en soms opflitsende kleurpatroontjes. Na het filmen en bekijken zijn ze nabij de uitwatering van de Oude Rijn voorzichtig in zee vrijgelaten. 

Oog in oog op Schiermonnikoog

Dit najaar troffen Lukas Verboom en Marije Jousma op 8 september ook eiertrossen aan op Schiermonnikoog. En ook zij stonden opeens onverwacht oog in oog met net uit het ei gekropen baby-inktvisjes. Veel dood, sommige levend. Ze hebben er zoveel mogelijk levend in zee teruggezet in de hoop dat ze het nog zouden gaan redden.

Hoe bijzonder is dit?                       

Op zich kwam een tweede paaiperiode vroeger wel vaker voor. Peter van Bragt schreef daar in 2012 over op Nature Today. Maar hij meldde ook: "Voor zover wij weten zijn er in de late herfst nog nooit net uit het ei gekomen, jonge Sepiaatjes in de Oosterschelde waargenomen." Dat is de laatste jaren heel anders. Duikende waarnemers van het Monitoringproject Onderwater Oever (MOO) zagen in september honderden jonkies in Zeeland. Zoals blijkt uit de foto's van Coert Koenen waren er op 8 september bovendien nog meerdere paaiende halfvolwassen Zeekatten (volgens hem een ware orgie). Een verklaring vinden voor dit alles is niet zo moeilijk.

Klimaatverandering

Het is duidelijk dat de klimaatverandering en het daarmee gepaard gaande warmere zeewater ook bij de Zeekat een rol speelt. Dit jaar was augustus met een gemiddelde temperatuur van 19,3° Celsius tegen normaal 17,9° Celsius een van de warmste augustusmaanden sinds het begin van de KNMI-metingen. Vrijwel de hele maand werd gekenmerkt door zomerweer met maximumtemperaturen tussen 25 en 30° Celsius. Hoewel het even afkoelde, werd het op 24 en ook 27 augustus opnieuw warm. Ook het begin van september was nog vrij warm met een gemiddelde temperatuur van 15,8° Celsius tegen een langjarig gemiddelde van 14,7° Celsius en nog een nazomerperiode van 17 tot en met 23 september. Het spreekt voor zich dat ook het zeewater dan nog niet snel afkoelt. Dit alles kan leiden tot een verlengd en verder uitgespreid broedseizoen, eindigend in een tweede leg.

Redden ze het?

Het is de vraag of het de juveniele september-Sepiaatjes nog lukt de trek naar de Noordzee te overleven. Het zou kunnen. De jonge diertjes ontpoppen zich meteen als geraffineerde jagers. Een net uitgekomen 'kat in het bakkie' bij Katwijk ging al snel achter een zwemmend vlokreeftje aan. Of die ook werd gegrepen zagen we niet, ze verdwenen onder de eiertros, maar het vlokreeftje hebben we de rest van de kijk-tijd niet meer teruggezien. En met een vol maagje de Noordzee inzwemmen geeft je natuurlijk wel meer kans. Iedereen die de net uit het ei gekomen dappere en intelligente(!) kabouterdiertjes zo fanatiek zag rondzwemmen, hoopte er uiteraard het beste van. Ach ja, lang leve de Sepia!

Zelf Zeekatjes zien

Wil je met eigen ogen Zeekatjes en vele andere zeedieren zien, duik dan in het voorjaar eens mee met een MOO-waarnemer. Snorkelen kan ook, en op het strand kun je meelopen met vrijwiligers van het SMP. Je komt dan in elk geval rugschildjes van de Zeekat tegen, maar wie weet ook wel eieren. Stuur voor informatie gerust een mail.

Tekst: Rykel de Bruyne, Brendan Oonk & Lilian Schoonderwoerd, Stichting ANEMOON
Foto's: Marion Haarsma (leadfoto: Zeekatvrouwtje dat na de paring eitjes afzet. Die worden vaak als trosjes vastgemaakt aan rechtopstaande objecten en met inkt zwart gekleurd. Ze spoelen ook op het strand aan); Lukas Verboom; Kayleigh van den Elshout; PICTAN; Alie Postma; Coert Koenen