Aantal wilde bestuivers op heideterreinen neemt af in de aanwezigheid van bijenkasten

In de nazomer staat de heide massaal in bloei. Imkers plaatsen daarom vaak hun honingbijkasten op heideterreinen. Tegelijkertijd weten we dat honingbijen om voedsel concurreren met wilde bestuivende insecten, en dat vliegende insecten in Nederland sterk achteruit zijn gegaan, ook in natuurgebieden als heideterreinen. In hoeverre heeft het plaatsen van honingbijkasten op heideterreinen een negatief effect op de aanwezige wilde bestuivers? Deze vraag stond centraal in een nieuw onderzoek.

Onderzoeksopzet

In opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf is een drietal heideterreinen van het Ministerie van Defensie onderzocht om na te gaan of er sprake is van concurrentie tussen honingbijen en wilde bestuivers en zo ja in welke mate. Dit is gedaan aan de hand van waarnemingen van dichtheden honingbijen en wilde bestuivers in onderzoekplots van vijftig bij vijftig meter op verschillende afstanden van de honingbijkasten. Binnen deze plots zijn gedurende 45 minuten alle aanwezige bestuivers, inclusief honingbijen, per soort geteld. Voor de analyse zijn deze resultaten omgerekend naar dichtheden: aantal individuen per vierkante meter bloeiende heide. 

Meer honingbijen: minder wilde bestuivers

Uit dit onderzoek blijkt dat de dichtheid aan honingbijen afneemt met de afstand tot de dichtstbijzijnde honingbijkasten en de dichtheid aan wilde bestuivers juist ongeveer even sterk toeneemt met de afstand. Als gevolg neemt de verhouding wilde bestuivers / honingbijen toe met de afstand en dit verband is sterk significant. De conclusie luidt dan ook dat de dichtheid wilde bestuivers duidelijk waarneembaar en statistisch significant samenhangt met de aanwezigheid van honingbijkasten en de afstand daartoe.

Meer honingbijkasten hebben meer en verder invloed, maar op grond van theoretische overwegingen is het verband tussen de dichtheid honingbijkasten en de negatieve invloedssfeer niet lineair. De waarnemingen in het veld ondersteunen dit (zie grafiek hieronder). Dit model met aangegeven onzekersheidsmarges wordt verder gebruikt om tot een richtlijn te komen.

Keuzes in beleid

Zelfs bij enkele honingbijkasten is bovengenoemd negatief verband met de dichtheid van wilde bestuivers gevonden, zij het in een kleiner gebied dan bij veel honingbijkasten. Wanneer het beleidsmatige uitgangspunt zou zijn dat er geen enkel negatief effect mag optreden op de natuur, is het gevolg dat er geen honingbijkasten geplaatst kunnen worden. Terreineigenaren die wel honingbijkasten willen toelaten, zullen zichzelf de vraag moeten stellen in welke mate zij negatieve effecten willen accepteren. Dit is een beleidsmatige en geen wetenschappelijke vraag.

Richtlijn voor heideterreinen

Aan de hand van het theoretische model en de beleidsuitgangspunten, kan een richtlijn voor het maximum aantal honingbijkasten opgesteld worden.
Deze richtlijn gaat uit van een aantal aspecten:

• Traditie van het plaatsen van honingbijkasten op het terrein;
• De grootte van het terrein;
• De oppervlakte bloeiende heide;
• Het aantal locaties met honingbijkasten;
• Het maximale aandeel van het terrein waarop concurrentiedruk op de wilde bestuivers wordt geaccepteerd.

Voor natuurterreinen zou het aandeel van de oppervlakte waarop concurrentiedruk wordt geaccepteerd naar ons oordeel en uitgaande van het voorzorgsbeginsel maximaal 25 procent mogen zijn.

Op deze pagina is een formulier te vinden waarin de bovenstaande waarden ingevuld kunnen worden. Hierbij wordt het maximale aantal te plaatsen honingbijkasten volgens deze richtlijn gegeven. Let wel, hoe meer locaties met honingbijkasten, des te hoger de druk op het heideveld en daarom des te lager het aanbevolen aantal kasten in totaal.

Meer informatie

Het rapport over dit onderzoek, inclusief de richtlijn en een beslisboom voor de plaatsing van honingbijkasten is hier (pdf: 2,4 MB) te downloaden.

Tekst & illustraties: John Smit & Theo Zeegers, EIS Kenniscentrum Insecten