Ambrosia

Ambrosia is een beruchte hooikoortsplant die oorspronkelijk uit Noord-Amerika afkomstig is. De afgelopen 25 jaar heeft deze plant zich vanuit Zuid- en Zuidoost-Europa naar het noorden van Europa uitgebreid. Het ambrosiapollen is sterk allergeen en de planten produceren zeer grote aantallen pollen. In 2006 heeft De Natuurkalender aangetoond dat ambrosiaplanten op een groot aantal plaatsen in Nederland voorkomen. Ze staan vooral in kleine dichtheden in tuinen waar ze via verontreinigd vogelvoer terecht komen. Sinds de jaren 90 van de vorige eeuw lijkt de plant zich sterk uit te breiden in Nederland, waarschijnlijk onder invloed van de veranderingen in het klimaat.  Hieronder vind je meer informatie over de volgende onderwerpen:

• Beschrijving van de plant
• Bloemen en vruchten
• Voorkomen in Nederland
• Invloed van klimaatverandering
• Goede verspreiding
• Ambrosia en hooikoorts
• Bestrijding van ambrosia
• Waarnemingen doorgeven

In Nederland komen drie ambrosiasoorten voor: alsemambrosia (Ambrosia artemisiifolia L.), zandambrosia (Ambrosia psilostachya) en driedelige ambrisia (Ambrosia trifida). De planten behoren tot de Composietenfamilie en zijn oorspronkelijk afkomstig uit Noord-Amerika waar ze Ragweed genoemd worden. Ambrosia is Grieks voor 'voedsel voor de goden', waardoor ze eeuwig leefden.

Alsemambrosia is een eenjarige plant. Van de drie komt deze in Nederland het meest voor. Deze plant heeft meestal dubbelveerdelige bladeren. Hij scheidt de stof coronopiline uit, die de groei van andere planten in de omgeving belemmert. De plant kan 20 tot 150 centimeter groot worden. De stengels zijn behaard, vertakt, kantig, vaak roodachtig en aan de voet iets verhout. De bladeren zijn behaard, gesteeld en staan meestal tegenover elkaar. Van onderen zijn ze grijsgroen. Meestal zijn ze dubbelgeveerd (soms enkel geveerd) met lancetvormige slippen.

Zandambrosia is een overblijvende plant met ver kruipende wortelstokken met wortelknoppen die vroeg in de herfst uitlopen en zich in de daaropvolgende lente tot nieuwe planten ontwikkelen. De stengels zijn grijsviltig. De bladeren hebben geen of een korte steel en ze zijn enkel geveerd, diep veervormig ingesneden. De planten kunnen 20 tot 70 centimeter hoog worden. Zandambrosia groeit in groepen.

Driedelige ambrosia heeft drie tot vijfspletige bladeren met meer dan 1 centimeter brede slippen. De bovenste bladeren zijn soms ongedeeld, zelden zijn alle bladen ongedeeld. De plant kan 80 tot 150 centimeter hoog worden.

Alle drie de ambrosiasoorten bloeien van eind augustus tot en met oktober met eenslachtige, 3 millimeter grote hoofdjes. De hoofdjes zitten in een aar. Er zitten geen stroschubben in de hoofdjes en een pappus ontbreekt. De groene, klokvormige, mannelijke hoofdjes hangen naar beneden en hebben kale of weinig behaarde, vergroeide omwindselbladen. Een enkele plant produceert per jaar naar schatting een miljard pollen. In de Verenigde Staten produceert ambrosia elk jaar 100 miljoen ton aan pollen.

De grijs-witte, vrouwelijke hoofdjes zijn 1-bloemig en hebben twee eivormige schutbladen. De bloemen zitten weinig opvallend in de bladoksels onder de mannelijke bloemhoofdjes. Zodra de eerste vorst komt stopt de bloei. Bij een luchtvochtigheid boven de 70% wordt het voor de plant lastig om zijn pollen vrij te laten. 

De bruine vrucht is een nootje zonder vruchtpluis en heeft de vorm van een pijlpunt. Het nootje heeft een hoog oliegehalte. Het omwindsel om het nootje heeft 5 tot 7 priemvormige stekels, die uitlopen in een lange snavel. Het vruchtje haakt door de priemvormige stekels in de vacht van dieren en wordt zo verspreid. Zandambrosia produceert weinig zaden. Alsemambrosia daarentegen ontwikkelt drie- tot vierduizend zaden die wel veertig jaar kiemkrachtig kunnen blijven. Alleen in een warme herfst worden er rijpe zaden gevormd.

Alsemambrosia groeit op zonnige, open plaatsen op vochtige, matig voedselrijke tot voedselrijke grond. De plant groeit in omgewerkte bermen, akkers, fabrieksterreinen, bouwterreinen, braak liggende akkers, bij havens en in tuinen.

Zandambrosia komt voor in duinen, bermen, ruigten, langs duinpaden, spoorbermen, bij havens, bouwterreinen, industrieterreinen, zandafgravingen en soms op zandige rivieroevers.

Driedelige ambrosia staat op omgewerkte grond en aan rivieroevers.

Alsemambrosia en driedelige ambrosia komen in Nederland adventief voor wat betekent dat de plant onopzettelijk door de mens is aangevoerd, meestal in de vorm van zaden. Zandambrosia is zeldzaam in de Hollandse duinen en zeer zeldzaam in het rivierengebied, Midden-Nederland en Zeeland. Van de drie komt alsemambrosia, zoals eerder aangegeven, het meest voor. Deze soort lijkt de laatste jaren vaker voor te komen in Nederland.

Meer informatie over ambrosia is te vinden op www.ambrosiavrij.nu.

In het kader van de jaarlijkse ambrosiacampagne hebben de NVWA, FLORON, LUMC, Pollennieuws en De Natuurkalender een overzicht gemaakt over de ontwikkeling van ambrosia in Nederland. Hieronder staat een kaart met de hotspots waar alsemambrosia in Nederland voorkomt. In de figuur daaronder staat per jaar het aantal kilometerblokken weergegeven waar alsemambrosia is aangetroffen.

De groei en pollenproductie van ambrosia is afhankelijk van een groot aantal factoren waaronder daglengte, temperatuur en aantal vorstvrije dagen. Ambrosia is een kortedagplant. Voor een optimale ontwikkeling van ambrosia is een daglengte van minder dan veertien uur vereist. De plant gedijt het best op vochtige gronden, maar kan zich heel goed handhaven onder natte of droge omstandigheden. En hoewel ambrosia meestal als zonneplant wordt omschreven, kan de plant ook overleven in de schaduw en is dan zelfs in staat om in sommige situaties de concurrentiestrijd van andere, grotere planten te winnen. Verder heeft ambrosia voor een volledige ontwikkeling een klimaat nodig met tenminste 150 vorstvrije dagen.

De klimatologische omstandigheden in Nederland zijn al geschikt voor uitbreiding van ambrosia. De stijging van de temperatuur in ons land heeft de groeiomstandigheden verbeterd. De Nederlandse situatie komt nu overeen met een redelijk groot aantal gebieden in andere landen waar grotere aantallen pollen worden geteld, maar nooit meer dan 2.000. Hierbij kunnen echter al wel hooikoortsklachten verwacht worden. Met de verwachte klimaatverandering is er een kans op significant hogere pollenaantallen.

In 2009 heeft De Natuurkalender in opdracht van de Nederlandse Voedsel- en Warenauthoriteit een Toekomstschets Ambrosia geschreven waarin de kans op verdere uitbreiding van Ambrosia in Nederland is uitgewerkt. Download hier het rapport (2,5 MB).

Ambrosia behoort tot een van de snelst verspreidende soorten omdat de mens hem op de volgende manieren helpt:

• Via vogelzaadmengsels die 's winters in de tuin volop worden gebruikt om vogels bij te voeren, maar ook in voer voor kippen, duiven en parkieten.
• Via zaaigoed dat wordt gebruikt door boeren (bijvoorbeeld maïs, granen en zonnebloemen).
• Via landbouwmachines.
• Via grondtransport.
• Via tuinafval en compost.

Daarnaast blijven zaden goed drijven, waarbij ze hun kiemkracht door het water niet verliezen en worden de zaden via wilde vogels verspreid.

Ambrosiapollen zijn zeer sterk allergeen. Ze veroorzaken snel en hevig hooikoortsklachten. De allergeniciteit van de pollen is sterker dan dat van graspollen. 10 pollen per kubieke meter lucht veroorzaken klachten vergelijkbaar met 50 graspollen per kubieke meter.

In Nederland worden sinds 1992 jaarlijks ambrosiapollen aangetroffen bij de pollentellingen van het Leids Universitair Medisch Centrum en vanaf 2003 ook bij het Elkerliek Ziekenhuis te Helmond. De dagelijkse pollenconcentratie is tot nu toe altijd nog laag gebleven. Net als bij andere pollensoorten is echter onduidelijk bij welke pollenconcentratie er allergische klachten optreden.

Door de late bloeitijd (augustus tot en met oktober) wordt de periode waarin patiënten last hebben van hooikoortsklachten sterk uitgebreid. De oorzaak van de extreme allergeniciteit van ambrosiapollen is nog onbekend.

U hebt in uw tuin of op uw terrein één of meer ambrosiaplanten en wilt die kwijt. Hoe doet u dat effectief en veilig?

Ambrosia is een éénjarige plant waarvan alleen de zaden de winter overleven. Het is daarom belangrijk om zaadvorming te voorkomen, of de planten met zaden en al te vernietigen. Gooi de planten dus niet bij het groenafval. De ambrosiaplanten zullen moeten worden afgevoerd naar een vuilverbrandingscentrale en niet worden gecomposteerd, tenzij dit met voldoende verhitting gepaard gaat.

De meest effectieve methode om ambrosia te bestrijden is het met wortel en al verwijderen van de plant voordat hij in bloei of in ieder geval tot zaadzetting heeft kunnen komen. Als er een paar centimeter van de plant blijft staan, zal de plant snel uitlopen en binnen twee weken weer in bloei kunnen komen.

Het is belangrijk om de plant met handschoenen aan te verwijderen en ervoor te zorgen dat hij niet in contact komt met de huid. Ambrosia bevat stoffen waarvoor u een heftige allergie kunt ontwikkelen. Dat geldt vooral het stuifmeel, maar ook opname van die stoffen door de huid kan al tot overgevoeligheid leiden. Voorkom dus huidcontact met de plant en adem geen pollen in.

Als het uittrekken van de planten onbegonnen werk is omdat er te veel staan, dan kunt u maaien. U moet dan wel elke keer opnieuw (waarschijnlijk ongeveer om de twee weken) maaien, omdat de plant steeds weer uitloopt en onder stress-omstandigheden snel weer in bloei kan komen waarbij de planten klein blijven.

Is herhaald maaien niet mogelijk, dan blijft alleen de mogelijkheid van spuiten over. Er zijn pogingen gedaan om ambrosia op een biologische manier te bestrijden, maar tot nu toe is in Europa nog niet een effectieve methode gevonden. Voor chemische bestrijding zijn enkele herbicides beschikbaar. Houd er rekening mee dat ambrosia inmiddels resistent is tegen verschillende herbicides.

Naast het bestrijden van al aanwezige ambrosia, is het belangrijk om vestiging van nieuwe planten te verhinderen. Hierbij is onder andere voorlichting belangrijk. Mensen moeten weten wat ambrosia is en waarom de plant bestreden moet worden.

Het is belangrijk een goed overzicht te hebben van waar ambrosia in Nederland voorkomt. Speciaal hiervoor hebben we in 2006 het waarnemingsprogramma van De Natuurkalender uitgebreid met de ambrosiasoorten alsemambrosia en zandambrosia. Indien u de soort niet kunt determineren maar u bent er wel zeker van dat het ambrosia is kunt u "ambrosia (soort onbekend)" invullen. Vult u hiervoor uw waarneming in via onze waarnemingenpagina. Voeg bij voorkeur ook een foto van de ambrosiaplant bij. Indien u er niet zeker van bent dat het ambrosia is, geef uw waarneming dan niet door.