Meer dan tweehonderd nieuwe sluipwespen in België en Nederland

Dit artikel in Belgian Journal of Entomology kwam uitsluitend via burgerwetenschappers (citizen science) tot stand. Het dient grotendeels om reeds gekende gegevens op een verantwoorde manier en ‘officieel’ te melden aan de wetenschappelijke wereld. Deze gegevens werden vooral verzameld sinds 2018. Hoewel de oorsprong van deze meldingen vaak digitaal is (via fotografisch bewijs, bijvoorbeeld op waarneming.nl en waarnemingen.be), werd na verloop van tijd ook veel bewijsmateriaal of zelfs volledig ontbrekende soorten via verzamelde dieren van de verschillende coauteurs gehaald.

Burgerwetenschap

“Dat het uiteindelijk zover heeft kunnen komen, komt vooral door de frustratie die ik opdeed bij het goedkeuren van foto’s op de sites waarnemingen.be en waarneming.nl”, zo vertelt Fons Verheyde, coördinator van het artikel en vrijwilliger bij Natuurpunt. “Ik zag heel vaak foto’s van soorten opduiken die nog niet gemeld waren in de wetenschappelijke wereld. Ik besloot een drietal jaar geleden om mijn resultaten te gaan bundelen met Paul Hoekstra, een Nederlandse amateurentomoloog die ook veel mooie vondsten had uit Nederland. Het project liep een beetje uit de hand, want voor de publicatie werden meer dan 75.000 fotowaarnemingen bekeken en meer dan 10.000 dieren onder de microscoop onderzocht. Ook werden steeds meer mensen bij de zaak betrokken. Het bleef dagelijks een uitdaging om alert te zijn, want zelfs op Facebook heb ik zeldzame dieren zien langskomen. Iedereen kan tegenwoordig aan wetenschap doen, dat is een enorme luxe.”

Diversiteit aan wespen

Sluipwespen (Ichneumonidae) zijn parasitaire wespen die hun gastheer doden, maar zo dus ook voor een natuurlijke balans zorgen. Met meer dan 1.500 soorten in België en Nederland is het met voorsprong de grootste wespenfamilie. Eerder in 2021 werden ook al meer dan vijftig soorten sluipwespen aan de Nederlandse lijst toegevoegd.

“Heel vaak zijn de gastheren nachtvlinders, maar alleen al bij de ruim tweehonderd soorten die we bespreken in ons artikel zie je grote verschillen in gedrag”, weet Fons. “Zo melden we enkele sluipwespen die aquatische motten parasiteren en dus in de zomer op waterlelies te zien zijn in het stadspark, sluipwespen die spinnen gebruiken, inclusief de grijze huisspin, en grote indrukwekkende soorten die keverlarven lastigvallen en die soms in tuinhuisjes opduiken bij stookhout, enzovoort.

Dagvlinders, zweefvliegen, langpootmuggen, paddenstoelmuggen, bladwespen, gaasvliegen, kameelhalsvliegen, aardvlooien en zelfs pseudoschorpioenen moeten er allemaal aan geloven. Ook de levenswijze van de sluipwespen zelf verschilt: sommige larven parasiteren hun slachtoffer uitwendig, andere inwendig. Soms parasiteert een sluipwesp zelfs een andere parasitaire wesp, wat men hyperparasitisme noemt. Je kan het zo gek niet bedenken of het bestaat.”

En diversiteit aan waarnemers

Volgens Fons zijn veel soorten ondertussen algemeen of vrij algemeen, maar werden ze dus gewoon nog niet gemeld. “Dat kan zijn omdat ze recentelijk zijn aangekomen, maar vaak is het gewoon zo dat de dieren moeilijk te identificeren zijn door een gebrek aan duidelijke identificatiesleutels of referentiemateriaal. Het fijne aan het project is dat de zeldzamere vondsten vaak een specifiek regionaal tintje hebben. Augustijn de Ketelaere, een achttienjarig talent en goede vriend uit Beernem, en ik konden veel soorten uit West-Vlaanderen toevoegen. De zeldzaamheden hier kwamen vooral van de (midden)kust en de streek rond Brugge en Ieper, niet toevallig ook in de buurt van onze woonplekken”, zo vertelt Fons. “Onze Waalse coauteur Pierre-Nicolas Libert, die al twintig jaar bezig is rond het dorpje Somal in de provincie Namen, vond vooral zeldzame soorten in de natte bossen van de Maasvallei. Hilco Meijer, een wespenfanaat uit Friesland, vond dan weer enkele sluipwespen die vooral uit Scandinavië gekend zijn en hier hun meest zuidelijke areaal bereiken. Paul Hoekstra, tot slot, kon door zijn ijverige manier van werken heel wat kleinere en meer opportunistische soorten inzamelen, bijvoorbeeld in de buurt van het stadspark van Almere.”

Zelf op zoek gaan

“Echt zeldzame vondsten waren de sluipwespen Piogaster pilosator en Diadegma cinnabaritor”, vertelt Fons enthousiast. “De eerste is een wondermooie parasiet van springspinnen en wordt zelden ingezameld. Wereldwijd zijn er nog geen twintig exemplaren bekend. Om het dier op naam te krijgen moesten we contact opnemen met een Canadese expert die bezig is aan herziening van het genus. De tweede sluipwesp was nog zeldzamer en uitsluitend uit Zuid-Frankrijk bekend. Plots dook het dier op via een oude waarneming in Nederland. De wesp was gelukkig verzameld en werd via mij aan het Natuurhistorisch Museum van Basel geschonken voor verder genetisch onderzoek door een Zwitserse wetenschapper. Van deze laatste wespensoort bleken wereldwijd slechts twee, mogelijk drie, exemplaren in collectie te zitten.

Maar uiteindelijk is het merendeel van de gevonden soorten vaak niet enorm uniek, daar moet je gewoon nuchter in zijn. We weten gewoon heel weinig. Zodra je moeite begint te doen, kun je ontzettend veel ontdekken. Een deeltje van de kloof tussen de werkelijkheid, burgerwetenschap en de wetenschappelijke wereld is nu gedicht, maar er is nog heel veel werk aan de winkel.”

Meer informatie

Lees hier het artikel: Two hundred and five ichneumonid wasps reported for the first time in Belgium and the Netherlands (Hymenoptera: Ichneumonidae) (researchgate.net)

Tekst: Fons Verheyde, Aculea & Natuurpunt de Bron
Foto's: Seraina Klopfstein; Gerrit Tuinstra; Dick Belgers