‘Gestippelde’ invasie in de deltawateren

In het najaar van 2015 werd de uit de Stille Oceaan afkomstige Gestippelde tweedraadkokerworm (Pseudopolydora paucibranchiata) voor het eerst in Nederland ontdekt, op diverse plaatsen in het deltagebied (zie soortenregister: twee exotische kokerwormen). Eerder werd de worm al in het zuiden van Europa aangetroffen. Het is een dunne worm, die in zachte zeewaterbodems rechtopstaande leefkokers maakt. Ze steken een paar centimeter boven de bodem uit. De wormen zwaaien met twee lange vangdraden buiten de koker heen en weer om voedsel te verzamelen. Deze specifieke soort heeft kenmerkende witte stippen op de vangdraden. De waargenomen aantallen waren vorig jaar tamelijk beperkt. Er werden alleen kleine groepjes leefkokers gezien.

Invasie

In de nazomer en het najaar van dit jaar zag een groot aantal duikende waarnemers van Stichting ANEMOON grote velden leefkokers van de Gestippelde tweedraadkokerworm op diverse plaatsen in de Oosterschelde, onder andere onder de Zeelandbrug bij Zierikzee. In deze velden staan de leefkokers heel dicht op elkaar. Ze werden gezien op dieptes van vijf tot twintig meter onder de laagwaterlijn; dieper werd niet gezocht. Tijdens een duik wordt slechts een klein stukje Oosterscheldebodem geïnventariseerd. Toch werden vaak vele tientallen vierkante meters bodem aangetroffen die bedekt waren met dichtheden van honderden individuen per vierkante meter. Bij Zierikzee is meer dan de helft van de zachte bodem van de duikplaats door de soort bedekt, terwijl ze daar vorig jaar niet gezien werden.

Interacties met inheemse diersoorten

Opvallend is dat in de velden met leefkokers weinig andere diersoorten gezien worden. De inheemse Brokkelster (Ophiothrix fragilis), die plaatselijk ook grote delen van de bodem bedekt, komt grotendeels gescheiden voor. Of er concurrentie plaatsvindt weten we niet. De Gestippelde tweedraadkokerworm wordt gegeten door de inheemse Strandkrab (Carcinus maenas). De krabben woelen een stuk van de bodem helemaal om teneinde de wormen uit hun leefkokers te halen.

Verdere ontwikkelingen

De Gestippelde tweedraadkokerworm is een ‘biobouwer’ die zachte slibbodems vastlegt. Door de verandering van de habitat heeft zijn aanwezigheid potentieel verder strekkende gevolgen voor inheemse diersoorten. Maar het is afwachten of de nieuwe exoot zich in hoge aantallen kan handhaven. Veel exoten in zee nemen na verloop van tijd in aantal af.

Recent hebben zich al meerdere andere exotische tweedraadkokerwormen (met ongestippelde vangdraden) in Nederland gevestigd (zie soortenregister: nieuwe exotische modderwormen). Blijkbaar wordt deze groep van diersoorten relatief gemakkelijk naar andere werelddelen getransporteerd. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als miniem larfje in ballastwater of in een onopvallend slibbig leefkokertje. Het zal lastig zijn introducties van volgende tweedraadkokerwormen te voorkomen.

Tekst: Marco Faasse, Stichting ANEMOON
Foto’s: Marion Haarsma en Marco Faasse, beiden Stichting ANEMOON