Historisch klimaat helpt verklaren waarom er op Bali geen kangoeroes zijn

Meer Aziatische dieren in Australië dan andersom

Als je naar Bali reist, zul je geen kaketoes zien, maar op het naburige eiland Lombok wel. De situatie is vergelijkbaar met buideldieren: Australië herbergt diverse soorten buideldieren, zoals de kangoeroe en de koala, maar hoe verder je naar het westen gaat, hoe zeldzamer ze worden. In Australië komen daarentegen geen zoogdieren voor die je normaal gesproken in Azië vindt, zoals apen, tijgers of neushoorns.

Deze abrupte verandering in de samenstelling van de dierenwereld trok al de aandacht van de Britse bioloog Alfred Russell Wallace – medeontdekker van de theorie van natuurlijke selectie – die tussen 1854 en 1862 een (onzichtbare) lijn beschreef die de Aziatische en Australische fauna scheidt. Maar waarom meer soorten hun weg van Azië naar Australië vonden dan andersom, was tot nu toe een mysterie.

Klimaat in oorsprongsgebied bepalend

Om de onevenredige verdeling van dieren over de Wallacelijn beter te begrijpen, maakten onderzoekers uit verschillende landen een nieuw model om de biodiversiteit te simuleren. Het computermodel combineert reconstructies van het klimaat, plaatverschuivingen in de afgelopen 30 miljoen jaar en een uitgebreide dataset voor ongeveer 20.000 soorten vogels, zoogdieren, reptielen en amfibieën die vandaag de dag in de regio voorkomen.

"In ons model hebben we een aantal alternatieve realiteiten gecreëerd", zegt Ian McFadden van het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica (IBED) van de Universiteit van Amsterdam (UvA). "We wilden uitzoeken wat er zou gebeuren als we probeerden om de Wallacelijn opnieuw te tekenen met behulp van de resultaten van de simulaties."

Op basis van hun simulaties stelden de onderzoekers vast dat dieren afkomstig uit Azië meer kans hadden om over de Indonesische eilanden te 'hoppen' en zo Nieuw-Guinea en Noord-Australië te bereiken. Deze Indonesische eilanden hadden een vochtig, tropisch klimaat, waar ze zich al aan hadden aangepast. McFadden: "Onze simulaties suggereren dat Aziatische soorten door hun levensstijl die al aan vochtige omstandigheden was aangepast, in staat waren gebruik te maken van eilanden in het midden van Indonesië. Die eilanden – Wallacea genaamd – konden ze gebruiken als springplank om naar Australië te gaan."

De Australische fauna was anders, omdat die ontstaan was in een koeler klimaat dat in de loop van de tijd steeds droger was geworden. Daarom hadden deze diersoorten minder succes om voet aan de grond te krijgen op de tropische eilanden dan de fauna die vanuit Azië daarheen migreerde. McFadden: " Zelfs als Australische soorten de nattere eilanden konden bereiken, suggereert het model dat ze er niet in zijn geslaagd zich te vestigen omdat ze niet waren aangepast aan de lokale omstandigheden."

Invasieve soorten leren begrijpen

De lange geschiedenis van lang vervlogen tijdperken heeft de patronen van biodiversiteit tot op de dag van vandaag gevormd. Het helpt ons ook te begrijpen waarom er tegenwoordig meer soorten voorkomen in de tropen dan op de meer noordelijke breedtegraden. Dat is vooral van belang omdat de uitwisseling van soorten tussen continenten nog steeds regelmatig en in een alarmerend tempo plaatsvindt doordat mensen dieren en planten over de planeet verplaatsen. Deze soorten kunnen invasief worden op andere continenten en de vroegere fauna en flora wegconcurreren.

Eerste auteur van de studie Alex Skeels van het Instituut voor Terrestrische Ecosystemen van ETH Zürich merkt op: "Het is belangrijk om de factoren te kennen die uitwisseling op lange tijdschalen beïnvloeden, om te begrijpen waarom soorten invasief kunnen worden op meer recente tijdschalen. In de huidige biodiversiteitscrisis kan dat ons helpen om beter de gevolgen in te schatten van door de mens veroorzaakte verplaatsingen van flora en fauna."

Meer informatie 

• Het artikel Paleoenvironments shaped the exchange of terrestrial vertebrates across Wallace’s Line verscheen afgelopen vrijdag in Science.

Tekst: IBED
Foto's: Damien Esquerré (leadfoto: kraaghagedis); Ian McFadden