Plagmaatregel in droge heide helpt niet tegen veel stikstofdepositie

Komende jaren worden in Natura 2000-gebieden veel mitigerende maatregelen genomen die de negatieve effecten van te veel stikstof (N) op de natuur moeten verzachten. Om de huidige stikstofcrisis in Nederland op te lossen wordt bovendien voorgesteld deze maatregelen te intensiveren. De vraag is in hoeverre de maatregelen op de stikstofhuishouding ingrijpen. En leiden ze wel tot herstel van voedselarme vegetaties?

In 2018 is onderzoek naar de effecten van plaggen in droge heiden uitgevoerd door KWR Water Research Institute samen met de Universiteit van Amsterdam en Center for Ecology and Hydrology. Opdrachtgevers zijn de drinkwaterbedrijven, vanuit de zorg van de watersector voor een bescherming van natuurwaarden én vanwege de waarborg van natuur voor een goede waterkwaliteit voor drinkwaterproductie.

Plaggen versnelt ophoping van stikstof

Plaggen verwijdert de stikstofvoorraad die zich in de strooisellaag heeft opgehoopt, dit is een veel toegepaste herstelmaatregel voor droge heide. Het onderzoek vond plaats in het Natura 2000-gebied Groote Heide (Noord-Brabant), waar de belasting met stikstof uit de atmosfeer langdurig hoog was en nog steeds is. In de geplagde plots kwam geen stikstof vrij bij de afbraak van organische stof, waardoor alle stikstofdepositie in het ecosysteem ophoopt. Ook was daardoor de stikstofuitspoeling naar het grondwater onder geplagde plots zeer laag. In de oude heide kwam wel stikstofvrij uit de bodem en bedroeg de uitspoeling een klein deel van de stikstofdepositie.

Uit de resultaten blijkt dat door plaggen de jaarlijkse ophoping van stikstof toeneemt. Twaalf jaar na het plaggen was een struikhei-vegetatie ontstaan met een dominantie van het grijs kronkelsteeltje – een stikstofminnende mossoort. Er was geen verschil in soortenrijkdom van de vegetatie tussen wel- en niet-geplagde plots. Dit onderzoek wijst erop dat plaggen geen geschikte mitigerende maatregel is om een hoge stikstofdepositie tegen te gaan.

Implicaties voor beheer en beleid

Het Nederlandse natuurbeleid richt zich sterk op de aanpak van het stikstofprobleem voor de natuur door grootschalige toepassing van mitigerende maatregelen in natuurterreinen. Deze maatregelen zijn in gang gezet. Ondertussen werd de depositie geleidelijk verlaagd, maar de laatste jaren stagneert dit. Het onderzoek laat zien dat voor herstel van de vegetatie plaggen van droge heide niet helpt en zelfs een negatief effect heeft. Voor habitattypen waar mitigerende maatregelen tekortschieten, moet daarom veel sterker worden ingezet op verlaging van de stikstofdepositie. Bijkomend positief effect van verlaagde depositie is een verminderde stikstofuitspoeling naar het grondwater, waardoor deze waardevolle bron voor drinkwater beter beschermd blijft.

De onderzochte maatregel heeft geen positief effect op de stikstofhuishouding en er is nog steeds sprake van een duidelijke invloed van hoge stikstofdepositie op de vegetatie. Hoe dit zit voor de vele andere mitigerende maatregelen waarvan een gunstig effect op de stikstofhuishouding wordt verondersteld, is nauwelijks onderzocht. Daarom is het wenselijk hier meer inzicht in te verkrijgen.

Meer informatie

• Rapport over Onderzoek naar effectiviteit van stikstofmaatregelen

Tekst: Camiel Aggenbach, KWR Water Research Institute; Martin de Haan, Brabant Water
Foto's en figuren: Camiel Aggenbach